Koronavirüs salgınına karşı üretilen aşıların ülkede artık 40 yaş altı bireyler ile öğretmenlere yapılmaya başlanmasıyla birlikte, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Görevlisi Yrd. Doç. Dr. Umut Altunç aşılarla ilgili merak edilenleri yanıtladı.
Koronavirüs salgınına karşı üretilen aşıların ülkede artık 40 yaş altı bireyler ile öğretmenlere yapılmaya başlanmasıyla birlikte, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Görevlisi Yrd. Doç. Dr. Umut Altunç aşılarla ilgili merak edilenleri yanıtladı.
AŞILARIN FARKLARI NELER?
Ülkemizde şu anda yaygın olarak Sinovac, Biontech-Pfizer, Astra Zeneca ve Johnson&Johnson firmalarının Covid-19 aşıları yapılmakta.
Bu aşıların genel olarak özelliklerini şöyle:
Sinovac aşıları: Çin’de üretilen İnaktif (ölü) aşılardır. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ta büyük çoğunlukla yapılan aşı türüdür. Eski ve geleneksel yöntemlerle üretilen bir aşıdır. Yoğun bakıma yatma oranlarını önemli ölçüde azalttığı ve hastalığın ağır seyrini önlediği bildirilse de henüz bu konuda geniş çaplı bir sonuç yayınlanmamıştır. Mutasyonlu virüslere karşı etkinliği de henüz tam olarak bilinmemektedir. İki doz yapılmaktadır. Ciddi yan etki bildirilmemiştir. EMA Avrupa Aşı Komitesi tarafından onay almamıştır.
Biontech-Pfizer aşıları: Koronavirüs’ün mRNA parçacığını içeren yeni teknoloji aşılardır. Dünya üzerinde yaygın şekilde uygulanmaktadır. Hastalık bulaştırıcılık ve ağır seyrini %90 lar civarında önlediği bildirilmiştir. Mutasyonlu virüslerin pek çoğuna etkili olduğu gösterilmiştir. İki doz yapılmaktadır. Yan etkileri genellikle lokal yan etkiler,hafif ateş ve alerjiler şeklinde olmaktadır. Ağır alerji (anafilaksi) aşının içindeki koruyucu maddeye bağlıdır ve oldukça enderdir. EMA Avrupa Aşı Komitesi tarafından onay almıştır.
Astra-Zeneca Oxford aşıları: bir vektör(enfeksiyon yapmayan bir virüs parçacığı) aracılığı ile mRNA parçacığının kullanıldığı yeni teknoloji aşı yöntemidir. Dünya üzerinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Hastalık bulaştırıcılık ve ağır seyrini %70-90 lar civarında önlediği bildirilmiştir. Mutasyonlu virüslerin pek çoğuna etkili olduğu gösterilmiştir. Güney Afrika varyantına etkisi kısıtlıdır. İki doz yapılmaktadır. Yan etkileri genellikle hafif ve lokaldir. En çok tartışılan yan etkisi kan pıhtılaşmasına (venöz tromboz) neden olarak, inme/felç benzeri tablo oluşturmasıdır. Pıhtılaşma yan etkisi yüz bin dozda 2.5, beyin embolisi (inme) yan etkisi milyon dozda 5 olarak bildirilmiştir. Ağır Koronavirüs hastalığının inme riski bu rakamın 8 katıdır. Yan etkilerinin çok ender olması nedeniyle gerekli uyarılar yapılarak uygulanmasında engel görülmemiş ve halen Güney Afrika ve Danimarka hariç tüm dünyada uygulanmaktadır. Pıhtılaşma ve kalp sorunu olan kişilere (özellikle bu risk grubundaki kadınlara) yapılması önerilmez. EMA Avrupa Aşı Komitesi tarafından onay almıştır.
Johnson & Johnson aşıları: da benzer şekilde bir vektör(enfeksiyon yapmayan farklı bir virüs parçacığı) aracılığı ile mRNA parçacığının kullanıldığı yeni teknoloji aşı yöntemidir. Dünya üzerinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Hastalık bulaştırıcılık ve ağır seyrini %66-88 ler civarında önlediği bildirilmiştir. Mutasyonlu virüslerin pek çoğuna oldukça etkili olduğu gösterilmiştir. Diğer aşılardan en belirgin farkı sadece tek doz uygulanmasıdır. Yan etkileri genellikle lokal ve hafiftir. Diğer mRNA aşıları gibi çok ender olarak kan pıhtılaşmasına (venöz tromboz) neden olabileceği bildirilmiştir. Yan etkilerinin çok ender olması nedeniyle gerekli uyarılar yapılarak uygulanmasında engel görülmemiş ve halen tüm dünyada uygulanmaktadır. EMA Avrupa Aşı Komitesi tarafından onay almıştır.
COVID-19 ENFEKSİYONU GEÇİRENLER AŞI OLABİLİR Mİ?
Evet, hastalık geçirmiş olsanız bile koruyucu doğal antikor seviyenize göre bir süre sonra doktorunuzun önerisiyle aşı olmanız önerilir.
BU AŞILARIN TEKRARI GEREKECEK Mİ?
Özellikle mutasyonlar ve etkinliğin kaybolması nedeniyle aşıların bir süre sonra tekrar dozlarının uygulanması gerekecektir. Tekrar aşıları güncel mutasyonlara uygun olarak büyük ihtimalle güncellenip içerik değiştirecektir. Aşı tekrarlarının ne zaman yapılacağı bilinmemektedir. Yıllık tekrar dozları yapılması tartışılmaktadır.
AŞI ÖNCESİ PANADOL YA DA ASPİRİN ALINMASI GEREKİR Mİ?
Hayır, aşı öncesi alınan bu ilaçlar emboli gibi yan etkileri önlemediği gibi aşıların etkinliğini de etkileyebilir.
AŞIDAN SONRA DUŞ YAPILABİLİR Mİ?
Evet, BCG (Verem aşısı) benzeri ağırcanlı aşılar haricinde aşı sonrası duş yapmakta ya da aşı olunan bölgeyi silmekte bir sakınca yoktur. Covid aşıları sonrası da duş yapılabilir.
KANSER, TANSİYON HASTASI, ASTIM HASTASI, BÖBREK HASTASI GİBİ KRONİK HASTALIĞI OLANLAR AŞI YAPTIRABİLİRLER Mİ?
Evet, bu kronik hastalıklara sahip olan kişilerin öncelikli olarak aşılanması önerilmektedir. Pıhtılaşma, ağır dolaşım ile birlikte kalp sorunu olan kişilere ise vektör ve mRNA aşılarının yapılması önerilmez.
EMZİREN ANNELER COVID AŞISI OLABİLİR Mİ?
Evet, emziren anneler güvenle aşı olabilir. Aşılar bebeklerini etkilemez.
HAMİLELER COVID AŞISI OLABİLİR Mİ?
Evet, hamileler ilk 3 ay haricinde (doktor onayı ve önerisi ile) Koronavirüs aşılarını güvenle yaptırabilirler.
AŞI SONRASI YEMEK YENEBİLİR, DENİZE GİDİLEBİLİR Mİ?
Evet, aşı sonrası yemek yemekte, denize girmekte sakınca yoktur fakat ateş riski nedeniyle aşıyı takip eden ilk günler yoğun sıcaklara maruz kalıp aşırı sıvı kaybı yaşamaktan kaçınılmalıdır.
AŞI SONRASI ALKOL ALINMASI ZARARLI MI?
Aşı sonrası aşırıya kaçmamak kaydıyla alkol almak aşıların etkinliğini değiştirmez.
FARKLI MARKA KORONAVİRÜS AŞILARININ ART ARDA TEKRAR DOZLARI OLARAK KULLANILMASI MÜMKÜN MÜDÜR?
Evet, bu konuda çalışmalar devam etmektedir. Özellikle inaktif aşılardan sonra genetik aşıların uygulanması veya farklı aşıların ardışık şekilde yapılmasının özellikle mutasyonlu virüslere karşı aşı etkinliğini artırdığı gösterilmiştir.
ÇOCUKLARA HANGİ YAŞTAN SONRA COVID AŞISI YAPTIRILABİLİR?
Pfizer-Biontech aşısı 12 yaşından itibaren uygulama lisansı almıştır. Bu yaşlar üzerinde risk grubu çocuklara yapılabilir.
